Symposium Slaap (Het Interactieve Brein III)

Op vrijdag 12 oktober vond het derde symposium van de leerkring psychiaters van GGNet plaats: Het Interactieve Brein III: Slaap. In onze sfeervolle kapel werden inleidingen over allerlei aspecten van normaal en verstoord slapen gegeven en daarnaast waren er 6 interactieve workshops waarin op deelaspecten verdieping kon worden gehaald. Het symposium werd opgeluisterd door een 'dichter bij de dag', Tim Pardijs. Informatie over dit symposium en de presentaties ervan kunnen worden teruggevonden op de WIKI van de opleiding en op de website van de GGZ Academie. Ook de gedichten van deze dag zijn daar binnenkort terug te vinden.

Diagnostische denkfouten

Een mooi artikel in ons eigen Medisch Contact over het voorkomen van medisch diagnostische fouten. De auteurs (internist i.o. en anaesthesist) presenteren een checklist voor het diagnostische proces. Hierin is niet alleen aandacht voor volledigheid (heb ik de complete anamnese, heb ik voldoende overige informatie) maar ook voor een aantal oorzaken van bias. De belangrijkste hierin is de vooringenomenheid; zij noemen dit de anchoring bias; blijven vasthouden aan de eerste indruk. Veel artsen zijn geneigd om na deze eerste indruk alleen maar te vragen naar zaken die deze eerste indruk bevestigen. Beter zou zijn om juist te vragen naar zaken die de eerste indruk zouden kunnen verwerpen.

Opleiding Ouderenpsychiaters Oost Nederland

Al eerder op deze blog deed ik melding van de mogelijkheid om in het verdiepingsdeel van de opleiding tot psychiater nu te kiezen voor de het aandachtsgebied 'ouderen'. Na veel voorbereiding is deze opleidingsmogelijkheid nu in het consortium Oost Nederland vormgegeven. Op donderdag 12 april was de aftrap binnen GGNet. Samen met de andere partners in het consortium, ProPersona en het UMC Nijmegen is er een curriculum gemaakt, waarbij eenmaal per 14 dagen gezamenlijk onderwijs is met referaten, gastsprekers, somatiek voor de ouderenpsychiater en psychotherapie bij ouderen. Dit jaar starten 4 aios met dit traject. Naast het lokale onderwijs, wordt per 27 april ook aangesloten bij het landelijk onderwijs ouderenpsychiatrie. Informatie en ook presentaties van dit onderwijs zijn te vinden op de WIKI van de opleiding van GGNet.

Slaapmiddelen en mortaliteit

Weer een artikel waarin in een zeer grote groep patienten gekeken is naar de mogelijke ernstige nadelen van psychofarmaca, in dit geval de hypnotica of benzodiazepinen. In een gratis toegankelijk artikel van Daniel Kripke et al. in BMJ Open worden stevige associaties gevonden tussen deze groep middelen en mortaliteit en morbiditeit. Zelfs zeer weinig gebruik (minder dan 18 tabletten per jaar!) zou al een ruim drie keer zo'n grote kans op overlijden geven. Het gaat hierbij om een groep van middelbare leeftijd (gem leeftijd = 54 jaar) en helaas worden niet de absolute getallen erbij gegeven. Verder valt op dat de groep die wel gebruikt op alle fronten veel zieker is dan die zonder benzodiazepinen, meer hart- en vaatziekten, meer diabetes, meer COPD, meer obesitas etc. Er is daarnaast niet gecontrolleerd voor angst en depressie. Het is al met al een opmerkelijke associatie, waarbij de auteurs volop speculeren over hoe deze medicatie kan leiden tot al deze morbiditeit, maar niet benoemen dat wellicht deze medicatie meer wordt voorgeschreven aan patienten die toch al ziek zijn.

Exergames voor ouderen

Toch maar weer een bericht over in games verpakte activiteiten voor ouderen. Bij jongeren zijn deze games allang bekend, want jongeren groeien op met interactieve games. Nu is ook gevonden dat het gamen, en dan vooral het gamen waarbij je zelf ook actief moet bewegen, dus bijvoorbeeld met de Wii of X-box-kinect, een positieve invloed hebben op zowel stemming als cognitie bij ouderen. Dit soort games worden 'exergames' genoemd. Er is een speciale exergame-site, met daarop ook informatie specifiek voor ouderen en ook advies over welke games je dan zou kunnen gebruiken. De grootste uitdaging lijkt nu vooral hoe je de ouderen, en dan m.n. de oudere depressieve patient ook zo ver kunt krijgen dat deze gaat gamen. Om dit motivatie-probleem beter te leren begrijpen en ook interventies hiervoor aan te bieden, is nu een onderzoek gestart. Het betreft een samenwerkingsproject tussen TNO, VitaValley en de NoaberFoundation, olv Nathan LaBrasseur van de Mayo-clinic. Vanuit TNO wordt dit onderzoek geleid door Annerieke Heuvelink.

Slapen (2)

Onderzoekers van het Netherlands Consortium on Healthy Ageing (NCHA) hebben subsidie gekregen om een onderzoek te starten naar de veranderingen in het slaappatroon bij ouderen. Daarbij zijn ze geïnteresseerd in de invloed die veranderingen in dit slaappatroon hebben op het ontstaan of onderhouden van depressieve klachten en op vasculaire en immunologische parameters. De onderzoekers hopen van maarliefst 1000 ouderen een slaapregistratie te kunnen verrichten. Het lijkt me een zeer interessante studie met hopelijk relevante uitkomsten voor de praktijk. Voor de psychiatrie is het waarschijnlijk nodig om deze speciale doelgroep ook aan een dergelijk onderzoek te onderwerpen; in deze groep zijn het niet alleen de psychiatrische stoornissen zelf die vaak gepaard gaan van slaapproblemen, maar spelen ook de psychofarmaca een grote rol in de veranderde slaap. Ook hierover is tot op heden eigenlijk nog te weinig kennis, ook bij specialisten.

Effectiviteit van antidepressiva: een complex vraagstuk

Er is de laatste tijd veel negatieve publiciteit rondom de effectiviteit van antidepressiva. De discussie verloopt parallel aan de vraagtekens die gezet worden bij depressie als ziekte. Eerst was er het boek de 'depressie epidemie' waarbij allerlei soorten somberheid voor het gemak op een hoop werden geveegd. Over de (twijfelachtige) effectiviteit van antidepressiva wordt bijvoorbeeld geschreven in het boek 'The emporor's new drugs', van Irving Kirsch (2009). Ook in dit boek wordt met grote achterdocht de rol van de farmaceutische industrie neergezet als toch vooral malafide. Meer genuanceerde kijk op depressie en de behandeling ervan is in twee aardige artikelen terug te vinden. Eerst is daar december j.l. een mooie uiteenzetting omtrent de complexiteit van depressie en haar behandeling op de director's blog van het NIMH. En nu in het februari nummer van het BJP worden allerhande psychofarmaca in een groter perspectief geplaatst en wordt aangetoond dat de werkzaamheid van psychiatrische medicijnen niet onderdoet voor die medicijnen die bij somatische ziekte gebruikt worden.
Bij elkaar is juist vanuit deze discussie voer te vinden voor het opnieuw inrichten van zorgpaden voor de behandeling van depressie, waarin stagering en profilering een plaats moeten krijgen en de behandeling meer 'personalised' moet worden. Tot nu toe is de behandeling teveel een 'eenheidsworst', welke onder het mom van 'one size fits all' wordt toegepast. Dit leidt tot veel teleurstellende behandelingen en geeft deze behandelingen een slechte naam.

Bewegen en rusten

Op allerlei fronten zie je dat de nieuwe trends in de verbetering van de gezondheidszorg zich richten op life-style zaken. Kwaliteit van leven verbetert als je een aantal basale zaken goed kunt controleren, bijvoorbeeld je gewicht en je slaappatroon. Interventies zouden zich dus moeten gaan richten op het verbeteren van het dag/nachtritme. Slecht slapen wordt in verband gebracht met overgewicht, minder bewegen met cardiovaculair risico maar ook met grotere kans op depressie en zelfs op dementie. Andersom zouden dementerende patienten beter functioneren bij een meer gevulde dag, met bewegen, licht en geluid. We spreken van een "enriched environment", een omgeving waarin voldoende gezonde prikkels zijn om optimaal functioneren te verkrijgen. Voor gezonde mensen, opgroeiende kinderen maar dus ook voor (zieke) ouderen. Een situatie die op dit moment in de meeste verzorgings- en verpleeghuizen (nog) niet bestaat. Omdat we nog niet veel weten over dag/nachtritme bij oudere psychiatrische patienten, is het goed om hier meer onderzoek naar te doen. Dat zou bijvoorbeeld kunnen met een handige nieuwe gadget, de Fitbit. Meet bewegen en activiteiten overdag, maar is ook geschikt voor slaapregistratie. We gaan binnen NESTOR, de afdeling voor onderzoek en innovatie binnen de zorgeenheid Ouderen van GGNet kijken in hoeverre een dergelijke tool bruikbaar is voor de patientenzorg. Hopelijk komen we dus met een vervolg.

The nature of fatigue

De Journal of Neurology, Neurosurgery and Psychiatry heeft een interessante rubriek, waarbij auteurs van 'bestseller' artikelen na vele jaren wordt gevraagd om terug te kijken op hun werk van destijds en wat deze invloedrijke artikelen tot gevolg hebben gehad.
Zo werd aan Wessely gevraagd om het artikel dat hij in '87 samen met Powell schreef in de huidige ontwikkelingen te plaatsen. Het artikel destijds, getiteld "The nature of fatigue: a comparison of chronic “postviral” fatigue with neuromuscular and affective disorders" toonde aan dat de vermoeidheid van patienten met zogenaamde 'chronische vermoeidheid' fenomenologisch meer leek op de vermoeidheid van depressieve dan die van neuromusculaire patienten.
Terugkijkend geeft Wessely aan dat het een unieke gelegenheid leek om aan te tonen dat lichaam en geest ernstig met elkaar verweven zijn. Dat inzicht is in de afgelopen decennia fors gegroeid, maar hij constateert ook dat het vooral de patienten - maar belangrijker misschien nog wel de dokters - zijn die de opsplitsing in stand houden.